O PENSAMENTO SOCIO-POLITICO DA ILUSTRACION
[EN GALEGO]
[HOME]

O século XVIII e un século que defende a ultranza o que soe denominarse "DEREITO NATURAL". Para a comprensión diste concepto hemos de ter en conta épocas anteriores. Por iso, comenzaremos sinalando que xa no MEDIEVO existía a creencia de que o dereito natural era unha realidade. ( recordar a S. Tomás ). Xunto á lei eterna-divina ( fundamento de todo )existe unha moralidad natural co home pode descubrir só mediante a razón. Agora ben, todo itso non quer decir ca esfera do natural sexa totalmente autónoma, xa que no medievo sempre estará presente a idea de que a razón e serva da fe polo que a ley natural encóntrase subordinada á lei divina.
No RENACIMENTO, a través da figura de HUGO GROCIO e cando escomenza a producirse un cambio de orientación. Con Hugo Grocio lográse no campo do dereito o que con Galileo no terreo das ciencias. Grocio sinala ca fonte do coñecemento do dereito non s'atopa na revelación senon dentro do home mesmo. Para a elaboración dista creencia, Grocio, conecta co mundo antiguo, sobre todo con Platón, xa que pensa na existencia de conceptos inmutables ( Xustiza ) co home pode descubrir mediante a reflexión racional. Todo isto non quere decir que Grocio diga o mesmo que Platon. Non podemos esquencer que cando Platón escribe a Republica tiña moi presente o que el consideraba relativismo e individualismo do movimento sofista. Grocio, nambergantes, non necesita responder a ningúnha clase de relativismo, senon ó mundo da ciencia e a matemática que tan "bos froitos" dera para o coñecemento do cosmos. Niste senso, H.Grocio, enlaza a sua concepción do dereito co mundo da matemática e a ciencia: do mesmo xeito ca matemática establece verdades de carácter absoluto e universal, e decir, verdades que seguirían sendo válidas ainda que desaparecera o mundo da realidade física; o mesmo debería suceder no campo do dereito.
Pero para demostrar a verdade do dito anteriormente era necesario, naquela época, superar moitos obstáculos: era necesario, en primer lugar, mostrar a independencia do dereito fronte ó dogma católico; por outro lado, demostrar a sua independencia e autonomia frente ó poder do estado. Todo isto e o que explica cos defensores da existencia do dereito natural partan da premisa de que EXISTE UN DEREITO NATURAL ANTERIOR A TODO PODER HUMANO DE TIPO SOCIAL E RELIXIOSO E QUE TAL DEREITO TEN VALIDEZ INDEPENDIENTEMENTE DOS MESMOS. Ademais o fundamento último de tal dereito nin está en Deus, nin no poder do home, senon no ámbito da razón. Ningún mandato, proveña onde proveña, debe ir en contra do que a razón concibe como legal. "Asi como el demiurgo de Platón - señala Grocio - no es el creador de las ideas sino que forma el mundo de la realidad según modelos no creados, eternamente existentes, asi ocurre en el ordenamiento jurídico. El legislador, al decretar leyes de tipo positivo, debe mirar a una norma universalmente válida, modelo que obliga y vincula a su voluntad particular". O dereito, polo tanto, posue unha esfera autónoma que non depende do poder dos gobernantes nin de Deus, senón do campo da razón.
O século XVIII temos que poñelo en relación ca tradición iniciada por Grocio. Existen, sin embargo, notables diferencias con Grocio. Os homes do XVIII, ainda que soen aceptar o carácter universal das normas xurídicas, non pensan que ó descubrimento das mesmas se chegue mediante coñecementos a priori senón mediante o empirismo: non é a razón quen descubre a priori a validez das leises, senon a observación da uniformidade existente no comportamento human a través do análisis dos seus impulsos, inclinacions e necesidades vitais. En definitiva, o terreo da moral e do dereito surxe a partir da observación do home sensible. Pois ben, esta línea de investigación non ten o seu antecedente en Grocio senon en HOBBES(1585-1675).
Para Hobbes o estado e a sociedade e como un corpo polo que a única forma de investigalo e ilo descompoñendo nos seus elementos constitutivos. De ahí que, si queremos descubrir a natureza da sociedade, será necesario resolver ( método resolutivo ),desarticular, chegar ás formas mais primitivas do corpo social( familia, tribu, etc) para volver a compoñelos. Unicamente asi poderíamos lograr unha visión global da mesma. Seguindo iste método, Hobbes, pensa ca forma mais primitiva de realidade social consiste na existencia de un grupo de voluntades e individuos que se preocupan únicamente de si mesmos. ¿Cómo e posible que iste grupo atómico e anarquico poidese pasar a ser un grupo social estructurado? Según Hobbes, dende o momento en que aceptan a existencia dun poder cos une. Dende ise momento o que era unha multitude desordenada convírtese nunha sociedade propiamente dita.
E importante sinalar as diferencias entre a concepción de Hobbes e de Grocio. Para Grocio existe unha tendencia ou impulso natural que lle leva ó home a vivir en sociedade. E ista unha tesis antiga defendida xa por Aristóteles. Para Hobbes, nambergantes, o fundamento da vida social pasa pola existencia dun poder estatal forte (sexa do siño que sexa) que logra aunar as voluntades particulares. Pois ben, istas duas concepcions estarán moi presentes no pensadores de século XVIII na Ilustración.
No século da ilustración será Rousseau quen sintetize elementos tanto de Grocio como de Hobbes ainda que mantendo ante iles unha actitude libre e critica. Frente a Grocio rechaza a idea de que existe no home un impulso que lle leva a querer vivir en sociedade. Niste senso atópase mais cercano a Hobbes ainda cas diferencias con él son tamen importantes. Asi, por exemplo, Rousseau, non describe ós orixes da vida humana como unha guerra de todos contra todos ( Homo homini lupus, de Hobbes ),senón como un estado no que cada individuo atópase completamente aislado dos demais, un estado onde reina a indiferencia duns para cos outros. Niste estado non existe ningún vínculo de simpatía ou moralidade que enlace unhos individuos cos outros; cada un existe para sí e busca tan só o que lle e necesario para a sua supervivencia. Niste estado o impulso de dominar ós outros e totalmente descoñocida para o home; o factor dominante non e o da opresión senon o da indiferencia. ¿Cal e a razón que leva ó home, que vive niste estado de natureza, a dar o paso hacia unha vida social? Según Rousseau chega un momento en cos homes deciden facer un Contrato social. Tal contrato, nambergantes, non e froito do consenso e da libertade, senón da imposición e a forza. O desenrolo do poder económico nunhas cuantas mans obriga ós individuos a unirse baixo coacción. "Vosotros necesitais de un contrato - asi habla el rico al pobre - porque yo soy poderoso y vosotros pobres". O pacto social non e algo positivo para Rousseau, todo o contrario do que pensaba Hobbes.
De todas formas, según Rousseau, a vida social está ahi. ¿Qué facer? Na sua resposta a iste punto e onde, Rousseau, desenrola duas ideas importantes:
lª) Dende o momento en ca vida social parece algo irreversible, trataríase de lograr que cada individuo aceptase interiormente as leis de tipo social co que se lograría co contrato pasase a ter un fundamento moral. Para que o contrato teña validez ha de descansar na obligatoriedade moral (non legal). Dista forma cada individuo renuncia voluntariamente á sua independencia para convertirse nun grupo consciente e responsable.
2ª) Rousseau fala tamén da volta o estado de natureza. Iso non quere decir que Rousseau defenda o volver ó estado de indiferencia orixinal. O que realmente quere decir con isto e o seguinte: o paso do estado de natureza ó estado social e froito da coacción; de eiqui se deduce o carácter negativo da vida social. Agora ben, o estado de vida social e algo irreversible. Do que se trata, polo tanto, e de naturalizar a sociedade, de facer unha vida social que teña moi presente as caracteristicas presentes na vida natural (bondade, falta de egoismo, descoñecemento da explotación, etc.)
Ademais e necesario ter en conta o seguinte: cando Rousseau fala do estado de natureza non quere decir con iso que tal estado existira realmente na historia. "Quien habla del estado de naturaleza habla de una situación de las cosas que ya no existe, que acaso no ha existido jamás y que probablemente no existirá jamás" (Rousseau). Para Rousseau, o estado de natureza e, ante todo, un espello onde debería mirarse a sociedade do seu tempo e contemplar asi o seu verdadeiro estado. As diferencias con Hobbes volven a ser fundamentais: mentras que para Hobbes as leis brotan do poder do soberano ( ou doutro poder ) e o individuo está obrigado a acatálo; para Rousseau, ( sin negar o poder do estado ) o dereito non debe ser outra cousa co reflexo da vontade xeral.